داستان کیومرث، نخستین انسان در شاهنامه
در شاهنامه فردوسی، کیومرث به عنوان نخستین پادشاه و اولین انسان معرفی شده است. او نقشی مهم در اساطیر ایرانی بهعنوان بنیانگذار تمدن انسانی دارد. داستان کیومرث یکی از داستان های شاهنامه است که از اسطوره های ایرانی ریشه گرفته و به برخی از کهن ترین باورهای ایرانیان درباره آفرینش انسان و پادشاهی بر می گردد. در ادامه خلاصه داستان کیومرث در شاهنامه به همراه شرح ویژگی های این شخصیت را برای شما آورده ایم.
کیومرث اولین پادشاه جهان
کیومرث را به عنوان نخستین انسان می شناسند، به طوری که او اولین موجود انسانی است که اهورامزدا، خدای نیکی در دین زرتشتی آفرید. به روایت شاهنامه، کیومرث اولین پادشاه جهان است که به نوعی بنیان گذار پادشاهی بر زمین به شمار می رود. او به مدت سی سال بر جهان حکومت کرد و در طی این مدت با خرد و دادگری جهان را اداره کرد.
دوران حکومت کیومرث آغازگر نظم و سازمان اجتماعی میان انسان ها شد و بشر از حالت ابتدایی و طبیعی خارج و به تمدن نزدیک تر شدند. در متون پهلوی، کیومرث به عنوان پادشاهی با نیروی معنوی و الهی توصیف می شود که در هماهنگی با طبیعت و جهان زندگی می کرد. او به مردم ابتدایی یاد داد که چگونه با قوانین طبیعت سازگار شوند و به تدریج راه تمدن و کشاورزی را پیدا کنند. به علت ایجاد تحولات کلیدی در جامعه انسانی، از کیومرث نه تنها به اسم اولین پادشاه جهان بلکه به عنوان بنیان گذار تمدن و آغازگر حیات اجتماعی منظم یاد می کنند.
ریشه یابی نام کیومرث
نام کیومرث از زبان پهلوی و اوستایی برخاسته است. در اوستا (کتاب مقدس زرتشتیان)، او با نام گیهمَرِتَن (Gayōmard) معرفی می شود. این کلمه از دو بخش “گیه” به معنای زندگی و “مَرِتَن” به معنای مردن تشکیل می شود. معنای کلی این اسم را میتوان بهعنوان “زندگی فانی” یا “مرد فانی” تفسیر کرد. این نام نشان دهنده سرشت فناپذیر انسان است که زندگی و مرگ را با هم در بر می گیرد. کیومرث به عنوان اولین انسان، نماد آغاز زندگی و همچنین پایان آن از طریق مرگ است.
ویژگی های کیومرث به عنوان پادشاه
کیومرث در اساطیر ایرانی نماد آغاز زندگی، حکومت و نیکی بر زمین بنیان گذار تمدن بشری در جهان است. این اسطوره در متون پهلوی شخصیتی است که برای بشریت از جهان ابتدایی به جهان متمدن راه می گشاید. در ادامه به برخی ویژگی های کیومرث در داستان شاهنامه اشاره خواهیم کرد:
دارای فرّ ایزدی
همانطور که اشاره شد، در متون پهلوی، کیومرث با نیروی معنوی و الهی توصیف شده است که به آن فرّ ایزدی می گویند. مفهوم فره ایزدی یا فرّ کیانی در اساطیر و فرهنگ ایرانی به معنای یک نیروی الهی و مقدس است که به پادشاهان و رهبران الهام می بخشد و آنان را به رهبری جامعه و پاسداری از نظم و عدالت قادر می سازد. فرّ ایزدی در اساطیر ایرانی نیرویی است که فقط به کسانی اعطا می شود که بر اساس عدل و درستی حکومت می کنند. وجود آن در کیومرث نشان می دهد که او نخستین و برگزیده ترین پادشاه بود که با تایید و حمایت اهورامزدا توانست نظم و عدالت را برقرار کند.
برقراری آرامش و عدالت
در داستان کیومرث در شاهنامه روایت شده که او به مدت سی سال بر جهان حکومت کرد. این سی سال، دوره ای از آرامش و عدالت در جهان بوده است. در دوران حکومت او، انسان ها در صلح زندگی می کردند و شروع به بهره گیری از طبیعت برای امرار معاش خود کردند.
شخصیتی مقدس
تصویر کیومرث در اساطیر ایرانی بیشتر بهعنوان شخصیتی مقدس و معنوی است که نمادی از آغاز حیات بشری و نیکی در جهان می باشد. در برخی منابع، او را به عنوان نخستین انسان ایران که نماینده نیکی در مبارزه با خدای شر و تاریکی است، می دانند. کیومرث در متون پهلوی دارای چهرهای تابناک و نورانی است که نشان دهنده ارتباط او با خدایان و نیروهای مثبت است.
اگه علاقه داشتی میتونی به این مطلب هم سر بزنی: داستان اسطوره مشی و مشیانه
تحولاتی که کیومرث باعث آن بود
داستان کیومرث در شاهنامه نماد گذار از دوران ابتدایی بشر به سمت تمدن و نظم اجتماعی است. او به انسان ها آموزش داد چگونه از حالت بدوی خارج شوند و به شیوه ای منظم و متمدنانه زندگی کنند. مهمترین تحولاتی که به کیومرث نسبت داده می شود شامل:
آغاز کشاورزی و دامداری: او انسان ها را به کشاورزی و دامداری هدایت کرد و به مردم یاد داد چگونه از طبیعت بهره برداری کنند و برای زندگی بهتر، منابع طبیعی را به شیوه ای هوشمندانه به کار بگیرند.
ایجاد نظم اجتماعی و سیاسی: او اولین کسی بود که بر اساس عدالت و نظم، جامعه را هدایت کرد. در دوران کیومرث، حکومت به عنوان وسیله ای برای برقراری عدالت و جلوگیری از هرج و مرج ایجاد شد. انسان ها در این دوران آموختند که با یکدیگر بهصورت منظم و در چارچوب قوانین زندگی کنند.
مبارزه با نیروهای شر: کیومرث همچنین به عنوان اولین کسی که با اهریمن و نیروهای شر مبارزه کرد، شناخته می شود. این مبارزه به نوعی تمثیل از آغاز مبارزه انسان ها با ظلم، خشونت و بی نظمی است. کیومرث با این مبارزه، به عنوان محافظ نیکی و نظم اجتماعی شناخته شد.
گسترش فرهنگ و آموزش: کیومرث فرهنگ انسانی را توسعه داد. او به مردم آموخت چگونه با طبیعت، خدایان، و یکدیگر تعامل کنند. نقش او بهعنوان پادشاه مقدس نیز نشان دهنده این است که آموزش و اخلاق و حکومت در دوران او پیوند محکمی با یکدیگر داشتند.
اگه علاقه داشتی میتونی به این مطلب هم سر بزنی: داستان اسطوره مشی و مشیانه
داستان سیامک در شاهنامه: کشته شدن پسر کیومرث
در داستان کیومرث در شاهنامه آمده، با وجود اینکه او پادشاه دادگری بود، اهریمن که دشمن اصلی نیکی و نور در اساطیر ایرانی است، تصمیم گرفت تا به کیومرث و فرزندانش آسیب برساند. اهریمن برای این هدف فرزند خود را، که دیوی به نام “خروش” بود، برای کشتن سیامک، فرزند کیومرث، فرستاد. کیومرث با شنیدن خبر قتل سیامک به دست خروش، از تخت به زیر آمد و به عزا نشست.
پس از مرگ سیامک، کیومرث به همراه فرزند او، یعنی هوشنگ، به نبرد با اهریمن و دیوان رفت. در نهایت، هوشنگ موفق به کشتن دیو خروش شد و انتقام خون پدرش را گرفت. این پیروزی نمادی از پیروزی خیر بر شر در اساطیر ایرانی است و نشان دهنده ادامه خط پادشاهی و حاکمیت بر زمین توسط نوادگان کیومرث است.
اشاره به داستان کیومرث در متون قدیمی
داستان کیومرث که شخصیتی مهم در اساطیر ایرانی است، علاوه بر شاهنامه، در چندین کتاب و متن کهن اشاره شده:
اوستا: کیومرث با نام گیهمَرِتَن در اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، معرفی می شود. در این کتاب، او به عنوان نخستین انسان و مخلوق مقدس اهورامزدا، خدای نیکی، یاد شده است. او همچنین اولین کسی است که با نیروهای اهریمنی به مبارزه برمیخیزد.
بندهشن: در این کتاب پهلوی، کیومرث به عنوان اولین انسان و اولین موجودی که از نیروهای مثبت اهورامزدا پدید آمده، توصیف می شود. بندهش کیومرث را به عنوان انسانی که از نطفه ی او نسل بشر ادامه می یابد، معرفی می کند.
متون پهلوی: در کتابهای پهلوی، همچون دینکرد، کیومرث یکی از شخصیت های اصلی است. در این متون، کیومرث به عنوان اولین مخلوق انسانی و نماد نیکی در برابر اهریمن معرفی شده است. او نماینده انسانیت و سرچشمه همه انسان ها در جهان است.
اگه علاقه داشتی میتونی به این مطلب هم سر بزنی: داستان اسطوره مشی و مشیانه
کلام آخر
داستان کیومرث در شاهنامه به عنوان پدر نخستین انسان ها و بنیادگذار عدالت و دادگری، اثری مهم در اساطیر ایرانی دارد. دوران او شروعی برای تمدن بشری و مبارزه با نیروهای شر است. از نظر فرهنگی، کیومرث به عنوان الگویی از رهبری خردمندانه و ارتباط نزدیک با طبیعت و خدایان در فرهنگ ایرانی شناخته می شود. داستان کیومرث در شاهنامه برای کودکان نیز می تواند مفاهیم آموزنده و زیبایی داشته باشد و همچنین قوه تخیل آن ها را تقویت کند.
