مختصر تمام مکاتب ادبی جهان

ادبیات در طول تاریخ نه تنها به عنوان یک هنر بلکه به عنوان بازتابی از تفکرات و تغییرات اجتماعی، فلسفی و روان شناختی جوامع بشری عمل کرده است. از ادبیات کلاسیک تا پست مدرنیسم، هر مکتب ادبی با چشم اندازی خاص، بر اساس ویژگی های زمان خود به موضوعات انسانی پرداخته و جریان های فکری و فرهنگی متعددی را به همراه داشته است. در این مقاله، مختصر تمام مکاتب ادبی جهان به ترتیب شکل گیری آن ها بررسی و به آثار برجسته ای از هر دوره اشاره شده است.

کلاسیسیسم  (Classicism)

مکتب ادبی کلاسیسم، که در قرن های ۱۷ و ۱۸ میلادی در اروپا به اوج رسید، تاثیر عمیقی از ادبیات و هنر یونان و روم باستان گرفت. این مکتب به دنبال بازتاب ارزش های عقلانی، نظم و هماهنگی بود و اغلب آثاری را خلق می کرد که تحت قوانین مشخص هنری قرار داشتند. نویسندگان و هنرمندان کلاسیک معمولا به ایده آل هایی مانند زیبایی متعادل و شفافیت ساختاری پایبند بودند. این آثار تمایل داشتند که به تعلیم و تربیت پرداخته و ارزش های اخلاقی را ترویج دهند و از تصادفات و اغراق های عاطفی پرهیز می کند.

در این مکتب، شخصیت ها با شرایط معقولانه و منطقی مواجه می شوند و داستان ها اغلب پایان های مثبت و متعادل دارند. کلاسیسیسم بر پایه اصول زیبایی شناسی و تعادل قرار دارد و قواعدی خاص را دنبال می کند. این مکتب در ادبیات، هنر و معماری به تقلید از آثار باستانی یونان و روم توجه دارد و از آثار معروف آن می توان به ادیپ شهریار نوشته سوفوکل و الکترا اثر اوریپید اشاره کرد.

ویژگی های کلاسیسم

• نظم، تعادل و تقارن در روایت ها
• رعایت قواعد و قوانین سخت گیرانه ادبی
• استفاده از اسطوره ها و شخصیت های آرمانی

رمانتیسیسم  (Romanticism)

رمانتیسیسم در اواخر قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹ به عنوان واکنشی به محدودیت های کلاسیسم و انقلاب صنعتی پدیدار شد. این مکتب تاکید فراوانی بر احساسات، تخیل و ارتباط عمیق با طبیعت داشت. نویسندگان رمانتیک ارزش زیادی برای آزادی فردی قائل بودند و از دنیای خیال و رویا برای فرار از محدودیت های جامعه بهره می بردند. طبیعت در آثار رمانتیک به عنوان منبع الهام و رازهای درونی انسان به تصویر کشیده می شد.

آثار رمانتیسیسم به دنبال کاوش در عواطف انسانی مانند عشق، اندوه و ترس از مرگ هستند و تمایل دارند دنیای درونی و فردیت شخصیت ها را به نمایش بگذارند. این مکتب تاثیر عمیقی بر ادبیات و هنر در سراسر اروپا و آمریکا گذاشت و باعث شد که هنرمندان به کشف هویت، تجربه های شخصی و احساسات خود بپردازند. از آثر ادبی شاخص آن می توان به کتاب رنج های ورتر جوان اثر یوهان فون گوته اشاره کرد.

ویژگی های رمانتیسیسم

•    تمرکز بر احساسات، تخیل و دنیای درونی شخصیت ها
•    طبیعت به عنوان منبع الهام و نیروی الهی
•    آزادی فردی و اعتراض به قوانین و محدودیت های اجتماعی

رئالیسم  (Realism)

مکتب ادبی رئالیسم، که در اواسط قرن ۱۹ شکل گرفت، واکنشی به اغراق های احساسی و خیالی رمانتیسیسم بود. این مکتب به دنبال به تصویر کشیدن واقعیت زندگی روزمره و جامعه بود. نویسندگان رئالیست با دقت به جزئیات زندگی روزانه، طبقات اجتماعی و مشکلات اجتماعی را در آثارشان بازتاب می دادند و از روایات خیالی و اغراق های عاطفی پرهیز می کردند.

رئالیسم به بررسی دقیق و عینی شخصیت ها و وضعیت های اجتماعی می پرداخت. این مکتب معمولا موضوعاتی مانند فقر، نابرابری و مسائل اخلاقی را در داستان ها بررسی می کرد و به مخاطبان اجازه می داد تا با جهان واقعی و مشکلات روزمره آن روبه رو شوند. از آثار معروف این مکتب می توان به رمان مادام بوواری، برادران کارامازوف و آنا کارنینا اشاره کرد.

ویژگی های رئالیسم

•    توصیف دقیق و واقعی زندگی روزمره و شخصیت ها
•   پرداختن به مسائل اجتماعی و اخلاقی
•    عدم اغراق در احساسات و تمرکز بر عقلانیت

ناتورالیسم  (Naturalism)

در ادامه توضیح مختصر تمام مکاتب ادبی جهان، باید به مکتب ناتورالیسم اشاره کرد که به عنوان گسترش رئالیسم در اواخر قرن ۱۹ پدیدار شد. این مکتب نشان دهنده تاثیر نظریه های علمی مانند داروینیسم در مباحث ادبی است. نویسندگان ناتورالیست بر این باور بودند که رفتار انسان ها بسیار تحت تاثیر شرایط محیطی، اجتماعی و وراثتی است. این مکتب به دنبال نمایش واقع گرایانه و بی رحمانه از زندگی و تاثیر عوامل مختلف بر شخصیت انسان ها بود. در آثار ناتورالیستی، انسان ها اغلب اسیر نیروهای بیرونی هستند و به ندرت توانایی کنترل سرنوشت خود را دارند.

ویژگی های ناتورالیسم

•    تاکید بر تاثیر عوامل وراثتی و محیطی بر شخصیت
•    نگاه علمی و بی طرفانه به رفتارهای انسانی
•    نمایش واقع گرایانه و تلخ از زندگی و سرنوشت انسان ها

اگه علاقه داشتی میتونی به این مطلب هم سر بزنی: توضیح تفکرات ناتورالیسم در ادبیات

سمبولیسم  (Symbolism)

سمبولیسم به عنوان جنبشی هنری و ادبی در اواخر قرن ۱۹ شکل گرفت و بیشتر در فرانسه رواج یافت. سمبولیست ها با دیدگاهی فراتر از واقعیت ظاهری، به جستجوی معانی عمیق تر و پنهان در اشیا و نمادها پرداختند. آن ها از زبان و تصاویر مبهم و شاعرانه برای القای احساسات و معانی عمیق تر بهره می بردند و تمایل داشتند از واقعیت های مرئی به سمت دنیای ذهنی و درونی حرکت کنند. آثار سمبولیست ها اغلب پر از تصاویر خیالی و نمادین هستند که برای ایجاد حس و حال و فهم بهتر به کار می روند و مخاطبان را به تفکر و تامل در معانی فراتر از سطح ظاهری دعوت می کنند.

از آثار معروف این مکتب می توان به موارد زیر اشاره کرد:

•    گل های شیطان اثر شارل بودلر
•   کلاغ اثر ادگار آلن پو
•    دریاچه ای میان جنگل ها نوشته موریس مترلینک

ویژگی های سمبولیسم

•    استفاده از نمادها و تصاویر مبهم برای بیان معانی عمیق
•    تاکید بر زیبایی شاعرانه و خیال پردازی
•    حرکت از واقعیت به سمت دنیای ذهنی و غیرقابل مشاهده

سورئالیسم  (Surrealism)

سورئالیسم در دهه ۱۹۲۰ میلادی به عنوان حرکتی هنری و ادبی به رهبری آندره برتون در پاریس شکل گرفت و به دنبال آن بود که قدرت تخیل را به آزادترین و خالص ترین شکل ممکن به کار گیرد. سورئالیست ها با استفاده از رویا، ناخودآگاه و تداعی های آزاد تلاش داشتند تا واقعیت را فراتر از آنچه که مرئی است به تصویر بکشند. آثار سورئالیستی پر از تصاویر عجیب و غیرمنطقی هستند که به ادراک و خلاقیت مخاطب تاثیر می گذارند. در ادامه مقاله مختصر تمام مکاتب ادبی جهان به ویژگی های این مکتب اشاره خواهیم کرد.

این مکتب به طور عمیقی تحت تاثیر نظریه های فروید درباره ناخودآگاه بود و بر باور به اهمیت غرایز و رویاها در درک انسان ها تاکید می کرد. سورئالیست ها با کنار گذاشتن منطق و قواعد عقلانی، سعی می کردند مفاهیم جدیدی از زندگی و آگاهی را در قالب زبان هنری خلق کنند. نادیا اثر آندره برتون، ترانه های مالیارمه اثر پل الوار و خاطرات یک ولگرد عاشق از لوئیس آراگون را می توان جزو آثار مهم این مکتب به شمار آورد.

ویژگی های سورئالیسم

•  استفاده از تصاویر و تداعی های غیرمنطقی و عجیب
•  تمرکز بر ناخودآگاه و رویاها
•  آزادی از محدودیت های عقل و منطق در روایت و ساختار

اگزیستانسیالیسم  (Existentialism)

اگزیستانسیالیسم به عنوان جنبشی فلسفی و ادبی پس از جنگ جهانی دوم محبوب شد و به مفاهیمی مانند آزادی، مسئولیت فردی و بحران هویت پرداخت. این مکتب تاکید دارد که انسان ها در جهانی بی معنا به سر می برند و مسئولیت یافتن یا خلق معنا در زندگی بر عهده خود آن هاست. نویسندگان اگزیستانسیالیست مانند ژان پل سارتر و آلبر کامو به مشکلات اجتماعی، اخلاقی و فلسفی انسان ها در دنیای مدرن پرداختند و به دنبال نمایش تنهایی، بی ثباتی و آزادی فردی در جهان بودند.

این مکتب به طور کلی تلاشی است برای پاسخ به این سوال که “معنای زندگی چیست؟” و اینکه چگونه می توان در جهانی که بدون قوانین و ارزش های قطعی است، زندگی را معنادار کرد. در آثار اگزیستانسیالیستی، شخصیت ها اغلب با انتخاب های دشوار و بحران های وجودی مواجه می شوند. بیگانه و طاعون نوشته آلبر کامو و استفراغ از ژان پل سارتر از آثار شاخص و معروف این مکتب هستند.

ویژگی های اگزیستانسیالیسم

•  تاکید بر آزادی و مسئولیت فردی
•  بحران هویت و تنهایی در جهان بی معنا
•  چالش های اخلاقی و فلسفی در دنیای مدرن

پست مدرنیسم

پست مدرنیسم نیز به عنوان یک مکتب یا جنبش ادبی شناخته می شود که اشاره به آن در مختصر تمام مکاتب ادبی جهان لازم است. پست مدرنیسم را اغلب ادامه ای بر مدرنیسم و در تقابل با اصول و ویژگی های آن در نظر می گیرند که از دهه ۱۹۶۰ به بعد شکل گرفت و در آثار هنری، ادبیات، معماری و فلسفه تاثیرگذار بوده است. پست مدرنیسم دیدگاه های جدیدی را در مورد واقعیت، معنا و ساختارهای قدرت ارائه داد و بسیاری از اصول سنتی روایت و فرم را به چالش کشید.

این مکتب به ترکیب ساختارشکنی و چندگانگی در روایت، همراه با یک نگاه شک گرایانه نسبت به حقیقت و ارزش های ثابت، گرایش دارد. پست مدرنیسم اغلب از تکنیک های پارودی، بینامتنیت و شکست در ساختار زمان و روایت استفاده می کند و بر این باور است که هیچ حقیقت مطلقی وجود ندارد و همه چیز می تواند از زوایای مختلف تفسیر شود.

ویژگی های پست مدرنیسم

• ساختارشکنی و رد اصول و قواعد تثبیت شده و سنتی
• چندگانگی روایت یعنی به کارگیری چندین صدا و دیدگاه مختلف در یک اثر
• بینامتنیت یا اشاره به آثار، سبک ها و یا مفاهیم دیگر درون متن
• شکاکیت و عدم اعتقاد به حقیقت مطلق و دیدگاه های سنتی

کلام آخر

مکاتب ادبی هر یک با نگاهی ویژه به انسان و جهان اطراف خود، گفتمان های متفاوتی را به ادبیات وارد کرده اند. این تحولات نه تنها زمینه ساز گسترش ادبیات بوده اند، بلکه به خوانندگان کمک کرده اند تا دیدی چندجانبه و عمیق تر نسبت به مسائلی همچون حقیقت، معنای زندگی و قدرت خلاقیت انسانی پیدا کنند. شناخت مختصر تمام مکاتب ادبی جهان به خواننده امکان می دهد تا بتواند درک بیشتری از سبک های مختلف و تغییرات فلسفی و فرهنگی در طول تاریخ داشته باشد و با مطالعه آثار مختلف از هر دوره، مسیر تحول و تکامل ادبیات را بهتر ببیند.