آداب و رسوم شب یلدا در مناطق مختلف ایران

در سراسر ایران، شب یلدا همواره نماد گردهمایی خانوادگی، احترام به بزرگ ترها، و ستایش روشنایی است. خوردن هندوانه، انار و آجیل و خواندن اشعار حافظ وجه مشترک این جشن در تمامی مناطق است. اما با تنوع فرهنگی موجود در ایران، تفاوت های مراسم شب چله به خصوص در خوراکی های محلی، داستان ها و نحوه اجرای مراسم مشهود است. هر منطقه با افزودن عناصر فرهنگی و بومی خود، این شب را منحصر به فرد می کند. در ادامه به بررسی آداب و رسوم شب یلدا در مناطق مختلف ایران می پردازیم.

آداب و رسوم شب یلدا در مناطق مختلف ایران

ایران، سرزمینی با تاریخی کهن و فرهنگی غنی، آداب و رسومی برجای مانده از نسل های گذشته را در دل خود حفظ کرده است. یکی از مهم ترین این سنت ها، شب یلدا است. شبی که به عنوان بلندترین شب سال و آغازی برای پیروزی نور بر تاریکی، همواره در قلب ایرانیان جای داشته است. این آیین، نمادی از همبستگی، شادی و انتقال ارزش های فرهنگی از نسلی به نسل دیگر است.

واژه “یلدا” به معنای “تولد” از زبان سریانی گرفته شده است. در ایران باستان، شب چله را به تولد خورشید و آغاز روشنایی نسبت می‌ دادند. در گذشته، این شب با نگرشی نمادین همراه بود. یعنی یلدا را نمادی از پیروزی نور بر تاریکی، خیر بر شر و امید بر ناامیدی می دانستند. درواقع از دیرباز این دورهمی بهانه‌ ای برای جشن گرفتن و دور کردن نحسی تاریکی از خانواده بوده است.

شب چله، با گذر زمان کاربردی فراتر از یک نماد پیدا کرد و به محملی برای تحکیم روابط خانوادگی و حفظ پیوندهای اجتماعی تبدیل شد. خانواده‌ ها در این شب گرد هم می‌ آیند، داستان‌ ها و حکایت‌ های کهن را بازگو می‌ کنند و اشعار حافظ را برای تفأل می‌ خوانند. اما شب یلدا در مناطق مختلف ایران با رنگ و بویی متفاوت برگزار می شود و همین تنوع، زیبایی آداب و رسوم آن را دو چندان می کند.

برای مطالعه آیین باستانی دیگر ایرانی که متاسفانه امروزه فراموش شده و دیگر برگزار نمی شود، وارد شوید:  جشن سپندارمذگان

تهران و مناطق مرکزی ایران

در تهران و شهرهای مرکزی ایران، مراسم شب یلدا با تاکید بر جمع شدن اعضای خانواده در کنار بزرگ ترها برگزار می شود. هندوانه، انار، آجیل و شیرینی از خوراکی های ثابت این مراسم هستند. خواندن اشعار حافظ و گرفتن فال، بخش جدایی ناپذیر این شب است. یکی از مهم ترین رسوم در جشن شب یلدا، احترام به بزرگ ترها و دورهمی خانوادگی است که در تمام مناطق ایران وجود دارد.

آذربایجان

مردم آذربایجان در شب یلدا با پهن کردن سفره ای شامل خوراکی مانند هندوانه، انار، میوه های خشک و شیرینی های محلی چون باقلوا و قرابیه همچنین تنقلاتی مانند گندم برشته، لبو و آش این شب را گرامی می دارند.

در آذربایجان شرقی، آیینی به نام هندوانه شب یلدا یا چیلله قارپوزی مرسوم است. مردم بر این باورند که خوردن هندوانه در این شب باعث می شود فرد در برابر بیماری ها، به ویژه سرماخوردگی، در طول زمستان مقاوم شود. قارپوز به معنی هندوانه و چیلله قارپوزی برای از بین بردن نحسی و سرمای برف زمستان برگزار می شد به این طریق که بزرگتر خانواده هنگام بردین هندوانه آرزوی از بین رفتن نحسی و بلا را می کرد.

از رسوم دیگر این منطقه می توان به جمع شدن و پختن آش و خواندن شعر چله قاشدی اشاره کرد. همچنین قصه گویی به زبان ترکی و نقل داستان های حماسی آذربایجانی مانند کوراوغلو از دیگر سنت های رایج است.

شب یلدا در مناطق مختلف ایران

سیستان و بلوچستان

در سیستان و بلوچستان، اعضای خانواده برای نقل داستان ها و روایت های قدیمی، پخت غذاهای محلی و آتش روشن کردن و انجام بازی های جمعی گرد هم می آیند. در این مراسم، خانواده ها آتش روشن کرده و با محصولات خود مانند سیب زمینی، لوبیا، برنج و باقالی غذاهای محلی همچون کرو، دانکو و چنگال می پزند. همچنین در کنار پخت غذا، داستان هایی درباره نبرد نور و تاریکی و قصه های حماسی محلی روایت می کنند و بازی های دسته جمعی انجام می دهند.

گیلان

در گیلان، مردم علاوه بر هندوانه و انار، از خوراکی های محلی چون برنجک، کدو حلوایی پخته و لواشک های دست ساز استفاده می کنند. یکی از آداب رایج در این استان، استفاده از شعرهای محلی و داستان سرایی درباره افسانه های گیلانی است. بزرگتر ها قصه هایی راجع به گیل مردان و شخصیت های اساطیری محلی تعریف می کنند.

مازندران

در مازندران، علاوه بر سفره های یلدایی با خوراکی های محلی مانند گندم برشته، انار دانه شده با رب انار، ماهی شکم پر، کدو حلوایی پخته، مراسم خاصی به نام فال گردو وجود دارد. بزرگ تر خانواده گردویی را می شکند و بر اساس شکل داخل آن، فال می گیرد. اگر مغز گردو سالم باشد، نشانه خوشبختی و سالی پر خیر است.

اصفهان

در سفره شب یلدای اصفهان، چلسمه که ترکیبی از نخود، کشمش، شاهدانه و مویز و … است در کنار هندوانه، انار، انگور، برگه زردآلو، انجیر و خرمالو دیده می شود. از خوراکی های محبوب شب چله ی اصفهانی ها، آش کدو است که در کنار رسوم دیگر مانند شعرخوانی و شاهنامه خوانی انجام می شود.

از دیگر رسوم زیبای این شهر این است که اگر در خانواده ای اصفهانی، تازه عروسی وجود داشته باشد، در یک خوانچه برای او آجیل و شیرینی و لباس های مختلف می فرستند.

شب یلدا در مناطق مختلف ایران

کردستان

در کردستان، شب یلدا با آداب موسیقایی خاصی همراه است. نواختن دف و خواندن ترانه های کردی، شادابی ویژه ای به این شب می بخشد. دلمه برگ مو، کالک یا خربزه ترش، میوه های رنگارنگ، برگ زردآلو، توت و انجیر خشک و گندم برشته مخلوط شده با شیره ی گز از تنقلات محبوب شب چله در کردستان است.

کلام آخر

شب یلدا، با تنوع بی نظیری که در سراسر ایران دارد، نه تنها میراثی از گذشته، بلکه پلی میان نسل هاست. این مراسم با بیدار کردم حس همبستگی و امید، فرصتی برای یادآوری ارزش های خانوادگی و فرهنگی است. همانطور که در این مقاله به آیین شب یلدا در مناطق مختلف ایران اشاره شد، هر منطقه با آداب خود به این شب معنای خاصی بخشیده و همچنان آن را زنده نگه داشته اند.