جشن سپندارمذگان: آیین باستانی ایرانی

جشن سپندارمذگان، به عنوان یکی از آیین های باستانی ایران، جایگاه ویژه ای در فرهنگ ما داشته است. این جشن، که ریشه های عمیق در اسطوره ها و باورهای ایرانیان دارد، نماد پیوند میان طبیعت و انسان بود و برای گرامیداشت زن و زمین برگزار می شد. سپندارمذگان فرصتی بود تا مردم از نقش زنان در خانواده و جامعه تقدیر کنند و همزمان به باروری و بخشندگی زمین ارج بگذارند. در این مقاله، به جنبه های مختلف این آیین کهن می پردازیم و آن را از دیدگاه تاریخی، فرهنگی و فلسفی بررسی می کنیم.

پیشینه جشن سپندارمذگان

در گاه‌ شماری باستانی ایرانی، هر روز از ماه، نام ویژه‌ ای داشت و زمانی که نام روز و ماه یکی می‌ شد، برای آن روز جشنی برگزار می کردند. روز پنجم هر ماه «سپندارمذ» نام داشت که به معنای گستراننده، مقدس و فروتن بود. به همین دلیل، در پنجمین روز از ماه اسفند، که نام هر دو یکی می شد، جشن سپندارمذگان یا اسفندگان برگزار می‌ گردید.

در این جشن، ایرانیان باستان نه تنها به زمین به عنوان نماد زندگی و باروری احترام می گذاشتند، بلکه زنان نیز به دلیل نقش مهمشان در خانواده و اجتماع مورد  تکریم قرار می گرفتند. این جشن پیوندی میان طبیعت و انسان برقرار می کرد. زیرا همانطور که زمین با فروتنی و قدرت باروری خود، حیات را به انسان ها هدیه می داد، زنان نیز در این جشن به عنوان مادران و همسرانی که زندگی بخش هستند مورد قدردانی قرار می گرفتند.

نمادشناسی جشن سپندارمذگان

در فرهنگ پهلوی، سپندرمت یا همان سپندارمذ، نام یکی از امشاسپندان است و هم زمان به عنوان پنجمین روز ماه و دوازدهمین ماه سال نیز شناخته می شود. او را ایزدبانوی باستانی اسفند می دانند و گفته شده که دو امشاسپند دیگر، یعنی هورواتات (خرداد) و امرتات (امرداد)، او را همراهی می کنند. سپندارمذ یکی از مهم ترین امشاسپندان در دین زرتشتی است و نماد فروتنی، عشق به زمین و حمایت از زنان است. نام این الهه از دو بخش «سپنتا» به معنی پاک و مقدس و «آرمئیتی» به معنی فروتنی و بردباری تشکیل شده است.

از دیگر ویژگی های ایزدبانو سپندارمذ می توان اشاره کرد که نمودار محبت، بردباری و تواضع بوده و در جهان مادی، فرشته ای است که موکّل زمین است. او همواره زمین را بارور می سازد و خشنودی را برای کسانی که به کشت و زرع مشغول می شوند، فراهم می کند. ایرانیان باستان باور داشتند که سپندارمذ موکل بر زمین است و همان طور که زمین با فروتنی و بدون چشمداشت، میوه و زندگی را به انسان ها هدیه می دهد، سپندارمذ نیز با فروتنی از زنان پارسا و درستکار حمایت می کند.

به این ترتیب، جشن سپندارمذگان نه تنها جشن زنان، بلکه نمادی از احترام به طبیعت و زمین نیز بود. این جشن علاوه بر اهمیت دینی و فرهنگی، نشانگر همبستگی انسان ها با یکدیگر و ارزش گذاری به زنان به عنوان نگهبانان زندگی بود. مردان در این روز لباس ها و کفش های نو به زنان خود هدیه می دادند و زنان نیز با پوشیدن لباس های جدید و تمیز، در این جشن شرکت می کردند. همچنین، جشن سپندارمذگان فرصتی بود برای سپاسگزاری از زنان پاکدامن و مهربان، که فرزند به دنیا آورده و از خانواده مراقبت کرده بودند.

اگه علاقه داشتی میتونی به این مطلب هم سر بزنی: اسطوره شاهماران: افسانه ای کهن در خاورمیانه

بررسی جنبه های آیین باستانی سپندارمذگان

سپندارمذگان جشنی باستانی است که می توان آن را از سه جنبه مهم تاریخی، فلسفی و فرهنگی بررسی کرد. این سه بُعد به شناخت بهتر این آیین کهن و معنای عمیقی که در پس آن نهفته است کمک می کند:

جنبه تاریخی جشن سپندارمذگان

سپندارمذگان ریشه در دوران شاهنشاهی هخامنشی دارد که در متون قدیمی، از جمله آثار الباقیه نوشته ابوریحان بیرونی، به سپندارمذگان اشاره شده است. این روز به عنوان روز بزرگداشت زنان و نقش آن ها در خانواده و جامعه شناخته می شد و مردم برای تقدیر از همسران، مادران و زنان خانواده، به آن ها هدایایی تقدیم می کردند. همچنین سپندارمذ، ایزدبانوی نگهبان زمین و موکل بر طبیعت، نقش مهمی در اعتقادات مردم آن دوره ایفا می کرد و این جشن به نوعی احترام به زمین نیز محسوب می شد.

جنبه فلسفی جشن سپندارمذگان

همانطور که پیشتر به آن اشاره کردیم، در فلسفه زرتشتی، سپندارمذ یکی از امشاسپندان (موجودات مینوی) است که وظیفه حفاظت و باروری زمین و حمایت زنان را بر عهده دارد. او نمادی از پاکی، فروتنی و محبت بدون چشم داشت است که در فلسفه این آیین نقش مهمی ایفا می کند. جشن سپندارمذگان، بر اساس این باورهای فلسفی، به نوعی دعوت به فروتنی در برابر زمین و زنان بود، زیرا هر دو حیات و باروری را به جهان هدیه می دهند.

 جنبه فرهنگی جشن سپندارمذگان

از نظر فرهنگی، سپندارمذگان یک آیین منحصر به فرد بود که روابط خانوادگی و اجتماعی را تقویت می کرد. در این جشن، زنان به دلیل نقش کلیدی خود در خانواده و جامعه مورد احترام قرار می گرفتند و پوشیدن لباس های نو، هدیه دادن و برگزاری آیین های خانوادگی نشان از اهمیت این روز داشت. این آیین نشان دهنده نگاه مثبت و احترام آمیز ایرانیان باستان به زنان بود و نشان می داد که نقش زن در زندگی نه تنها به عنوان مادر، بلکه به عنوان حامی خانواده و حافظ ارزش ها اهمیت فراوانی دارد.

کلام آخر

جشن سپندارمذگان، با تمام سادگی خود، به عنوان نمادی از ارزش های اساسی ایرانیان باستان در احترام به زنان، مادران و طبیعت شناخته می شود. این جشن نه تنها به تاریخ و فرهنگ ایران پیوند خورده، بلکه نشان دهنده ارتباط عمیق و معنوی انسان با جهان پیرامون است. سپندارمذگان، آیینی است که همچنان می تواند در دنیای امروز الهام بخش ما باشد، تا با عشق و فروتنی به زمین و زنان، به عنوان نیروهای حیاتبخش و بارور، احترام بگذاریم.