خلاصه داستان کتاب چشم هایش؛ معرفی و تحلیل اثر معروف بزرگ علوی

رمان چشم هایش نوشته ی بزرگ علوی یکی از آثار شناخته شده ادبیات معاصر ایران است که با نگاهی واقع گرایانه و اجتماعی، روایتگر داستانی عاشقانه، تاریخی و معمایی در دل فضای سیاسی دوران رضاشاه است. در ادامه برای مطالعه خلاصه و تحلیلی از داستان کتاب چشم هایش با ما همراه باشید.

خلاصه داستان کتاب چشم هایش

رمان چشم هایش نوشته ی بزرگ علوی یکی از به یاد ماندنی ترین آثار ادبیات معاصر ایران است که در بستری اجتماعی، عاشقانه و سیاسی روایت می شود. داستان درباره مرگ مشکوک نقاشی معروف و سرشناس به نام استاد ماکان است که به دلیل فعالیت های سیاسی اش علیه حکومت استبدادی، به تبعید فرستاده می شود و در همانجا جان می سپارد. پس از مرگ او، نمایشگاهی از آثارش برپا می شود. در میان همه تابلوها، تنها یکی بیشتر از همه نگاه ها را به خود جلب می کند. تابلویی که “چشم هایش”  نام دارد و چهره ی زنی با نگاهی مرموز را نشان می دهد.

ناظم مدرسه ای که استاد در آنجا تدریس می کرد، و حالا راوی داستان است، مجذوب این چهره می شود و تصمیم می گیرد هویت زن را پیدا کند. سال ها بعد، این زن که نام مستعارش فرنگیس است، به دیدن تابلوها می آید و در گفت و گویی با ناظم، گذشته را بازگو می کند و توضیح می دهد که او دختری از خانواده ای اشرافی بوده که روزگاری جذب هنر و استاد ماکان می شود. اما استاد ماکان به جای تشویق و تحسین، به او بی توجهی می کند. لجبازی جوانانه دختر باعث می شود خود را به استاد نزدیک کند و در مسیر زندگی اش تغییراتی اساسی رقم بخورد.

اگه به تهیه رمان چشم هایش علاقه داشتی، میتونی از طریق همین لینک اقدام کنی

فضای داستان کتاب چشم هایش و جامعه در آن دوره

داستان کتاب چشم هایش در دل یکی از مهم ترین و پرمناقشه ترین دوره های تاریخی ایران یعنی دوران سلطنت پهلوی اول شکل گرفته. این دوران با وجود اصلاحات گسترده ای که در ظاهر برای پیشرفت و مدرنیزاسیون کشور انجام شد، در عمق خود سرشار از اختناق سیاسی، سرکوب روشنفکران، سانسور شدید مطبوعات و محدود کردن آزادی های فردی و اجتماعی بود. مانند هر حکومت مستبد دیگر، در این دوران نیز بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و فعالان سیاسی یا در سکوت زیستند، یا به زندان افتادند یا تبعید شدند و یا همچون استاد ماکان در داستان کتاب چشم هایش، به شکلی مرموز از صحنه ی روزگار حذف شدند.

این رمان روایت زندگی نسلی از روشنفکران ایرانی است که میان آرمان گرایی، عشق، ترس، خیانت و فداکاری در نوسان بودند. استاد ماکان هنر را ابزاری برای آگاه کردن جامعه و مبارزه با ظلم می داند و در نتیجه به هنرمند متعهدی تبدیل می شود که حاضر است برای باورهایش هزینه دهد.

انتشارات نگاه- داستان کتاب چشم هایش

هدف نویسنده از نگارش چشم هایش

بزرگ علوی با نوشتن این چشمهایش، نه تنها قصد بازتاب وضعیت روشنفکران و هنرمندان در دوران خفقان را داشته، بلکه تلاش کرده تا به مسئولیت هنرمند در برابر جامعه و رابطه ی میان عشق و تعهد بپردازد. در واقع، رمان چشم هایش بیش از آنکه یک داستان عاشقانه باشد، روایتی از درگیری همیشگی بین وجدان فردی و واقعیت های اجتماعی است. این شرایط، فضای داستان کتاب چشم هایش را بسیار تحت تاثیر قرار داده است که می توان سرچشمه آن را به مشفق کاظمی و نگارش رمان تهران مخوف، نسبت داد.

تهران مخوف، نخستین رمان اجتماعی ایران که تصویری واقع گرایانه از وضعیت جامعه ی ایران در دوران پس از مشروطه ارائه می دهد،راه را برای نویسندگانی چون بزرگ علوی هموار ساخت. اگر علاقمند به شناخت بیشتر بررسی رمان تهران مخوف و تاثیر آن بر ادبیات ایران هستید، می‌توانید مطلب کامل آن را از لینک قرار داده شده مطالعه کنید.

در این اثر، نگاه راوی که ناظم مدرسه و نماد ناظر خاموش جامعه است، در نهایت به نوعی بیداری ختم می شود. او ابتدا صرفا مجذوب زیبایی فرنگیس و راز تابلوی چشم هاست، اما در نهایت با شنیدن اعترافات فرنگیس به عمق یک اتفاق تاریخی پی می برد. درواقع، فضای داستان کتاب چشم هایش نه فقط شرح حال دو شخصیت و علاقه آنهاست بلکه بازتابی از جامعه ای ست که میان مدرنیزاسیون ظاهری و عقب ماندگی سیاسی و اجتماعی در نوسان است. این جامعه، پر از تضاد است. تجدد در ظاهر و سانسور در باطن، آزادی در شعار و زندان در واقعیت.

شخصیت پردازی در رمان چشمهایش

استاد ماکان در داستان کتاب چشم هایش، شخصیت مرکزی رمان و هنرمندی است که در ظاهر یک نقاش است، اما درواقع نماد یک روشنفکر معترض و متعهد به مردم و حقیقت به شمار می رود. او در دل جامعه ای زندگی می کند که هنر را یا در خدمت تجلیل از قدرت می خواهد یا کاملا بی خطر و سرگرم کننده. اما ماکان با آثارش سعی می کند آگاهی سیاسی و اجتماعی ایجاد کند، چیزی که طبیعتا برای حکومت قابل قبول نیست.

فرنگیس، شخصیت زن داستان، نیز از دل همین جامعه ی طبقه بالای بسته و محافظه کار بیرون می آید. او در مسیر شناخت خود و استاد ماکان، با واقعیت هایی رو به رو می شود که بیرون از فضای تجملی و بی خبری طبقه اش قرار دارد. از طریق فرنگیس است که خواننده وارد دنیای تضادها و نابرابری ها می شود.

اگه به تهیه رمان چشم هایش علاقه داشتی، میتونی از طریق همین لینک اقدام کنی

سبک نوشتار بزرگ علوی

بزرگ علوی یکی از چهره های برجسته ی نسل اول نویسندگان نوگرای ایران است که با رویکردی رئالیستی، مسیر تازه ای را در ادبیات فارسی هموار کرد. سبک نوشتاری او تلفیقی است از روایت های کلاسیک ایرانی و تاثیرپذیری از ادبیات اروپای مدرن که با زبانی ساده اما پر از لایه های معنایی نوشته می شود. او به خوبی از تکنیک هایی مانند زاویه دید محدود، فلاش بک، تک گویی درونی، و روایت غیرخطی بهره می برد تا نه فقط داستان را روایت کند، بلکه ذهن و روان شخصیت ها را نیز به تصویر بکشد.

جایگاه رمان چشم هایش در ادبیات معاصر ایران

رمان چشم هایش بدون تردید از مهم ترین آثار بزرگ علوی است. داستان کتاب چشم هایش توانسته هم از نظر فرم و ساختار ادبی و هم از نظر محتوای سیاسی-اجتماعی جزو آثار مهم ادبیات معاصر ایران قرار گیرد. این رمان از یک سو، نخستین تجربه های داستان نویسی روان شناسانه در زبان فارسی را تقویت کرد و از سوی دیگر، الگویی از رمان سیاسی-عاشقانه را ارائه داد که تا پیش از آن در ادبیات فارسی کمتر دیده شده بود.

چشمهایش با تمرکز بر یک شخصیت یک زن یعنی فرنگیس و روایت زندگی اش در دل یک نظام مردسالار و خفقان آلود، به نوعی پیشگام پرداختن به شخصیت پردازی زنان در ادبیات فارسی نیز به شمار می رود. در ادامه این راه، نویسندگانی چون سیمین دانشور با خلق آثاری چون سووشون و قرار دادن شخصیت زن در محور روایت، سهم بزرگی در پررنگ شدن نقش زنان در ادبیات داستانی ایران داشتند. در صورت علاقه، می توانید برای مطالعه تحلیل کتاب سووشون از سیمین دانشور و مفهوم تاریخی آن وارد لینک شوید.

همچنین تضاد میان زندگی بیرونی شخصیت ها و زندگی درونی شان و رمزگشایی تدریجی از راز تابلو، باعث شده تا این رمان علاوه بر جذابیت ادبی، نوعی ساختار کارآگاهی و معماگونه نیز داشته باشد که مخاطب را تا پایان درگیر نگه می دارد.

در نهایت، داستان کتاب چشم هایش را می توان آینه ای دانست از یک دوران، یک نسل و دغدغه هایی که هنوز هم در جامعه ی ایران جاری اند. این اثر، پلی میان ادبیات سنتی و مدرن فارسی است. پلی که از دل سکوت ها و سانسورها، صدای روشنفکران یک ملت را به گوش می رساند.